Prawo autorskie osobiste

W polskim prawie rozróżnia się dwa rodzaje prawa autorskiego: prawo autorskie osobiste i prawo autorskie majątkowe. Każde z nich jest związane z inną regulacją prawną, innymi uprawnieniami, a także jest chronione w inny sposób. Warto zatem wiedzieć, na czym to polega.

Ogólnie o prawie autorskim osobistym

Istotne jest to, że różnica między prawami autorskimi osobistymi i prawami autorskimi majątkowymi jest stricte umowna, gdyż przeważnie chronione są jedynie te drugie. Jednak warto pochylić się nad tematem, by zrozumieć, skąd się to bierze.

Rozdział 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawiera wszelkie informacje dotyczące właśnie autorskich praw osobistych. Najkrócej można to nazwać trwałą więzią twórcy z jego utworem. Czas ich trwania nigdy się nie skończy i nie można z nich zrezygnować, przekazać komuś innemu, wyzbyć się czy zrzec itp. Nie da się bowiem w żaden sposób ograniczyć ich, pozbawić ich danego autora, gdyż jest to po prostu niemożliwe w punktu widzenia prawa. W tym wypadku chodzi bowiem o ochronę innych niż majątkowe uprawnienia, jakie wiążą się z danym utworem.

Do czego prawo ma autor?

Ustawa o prawie autorskim w art. 16 wymienia prawa osobiste autora. Ta ochrona jest bezterminowa i nie można się jej zrzec. Można tutaj wymienić prawo do:

• Autorstwa utworu
• Możliwość udostępniania utworu anonimowo, ale także oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem
• Rzetelnego wykorzystywania utworu oraz nienaruszalności jego formy i treści
• Decyzji o pierwszym udostępnieniu
• Nadzorem nad tym, jak wykorzystywany jest dany utwór.

Niektóre z tych punktów szczególnie zasługują na uwagę, gdyż pozwalają na lepsze zrozumienie treści ustawy.

Prawo do autorstwa utworu

Jest to prawo każdego twórcy i oznacza to, że inni uznają relację między autorem a utworem, co wynika z faktu jego stworzenia. Z tym też wiąże się to, że autor ma prawo podpisywać się pod dziełem swoim nazwiskiem lub wybranym pseudonimem, a nawet oznaczać go anonimowo. Tylko od twórcy zależy, czy będzie ujawniał swoje autorstwo czy nie.

Jako że należy to do praw autorskich osobistych jest zatem bezterminowe i niezależnie od tego, jak wiele czasu minie od śmierci twórcy, to wciąż należy dopisywać nazwisko autora przy jego dziele, np. przy Iliadzie Homera, przy Ostatniej wieczerzy Leonarda da Vinciego. Jeśli się to pominie lub ktoś podpisze się własnym nazwiskiem pod utworem, można to uznać za plagiat i naruszenie praw. Zawsze należy stosować się woli twórcy i nie zapominać o jego autorstwie.

Prawo do integralności utworu

Podobnie sytuacja wygląda w kwestii treści i formy utworu. Nikt poza autorem nie może zdecydować o tym, jak będzie ostatecznie wyglądało dzieło (nawet po śmierci autora i przekazaniu praw majątkowych). Z tego powodu wydawcy powinni zawsze konsultować z autorem wszelkie zmiany np. w kwestii treści i wyglądu książki.

Prawo do pierwszego udostępnienia utworu publiczności

Autor jako pierwszy decyduje, kiedy i jak konkretnie utwór zostanie udostępniony osobom trzecim. Bez względu na to, w jakiej formie jest utwór i gdzie konkretnie się on znajduje.

Jak widać, prawa autorskie osobiste nie mają na celu ochrony kwestii ekonomicznych twórcy, choć ich naruszenie może wiązać się z wypłatą odszkodowania. Ich zadaniem jest przede wszystkim chronienie godności samego twórcy, czyli jego związku z dziełem.

Utwór jest bowiem uzewnętrznieniem się autora, posiada jego indywidualne i oryginalne piętno. Dlatego jest tak ściśle związany z samym twórcą i musi być chroniony.

Inne uprawniania

Istnieją także inne uprawnienia, jakie są związane z utworem, a jakie nie zostały tak konkretnie wypisane w treści ustawy. Chodzi tutaj o:

• To, że autor w każdej chwili ma prawo wycofać z obiegu swoje dzieło bez wyjaśnień
• To, że nikt nie ma prawa zniszczyć utwory, np. dzieła plastycznego (rozumie się przez to utwory, które w oryginalnej wersji występują jedynie w pojedynczej sztuce)
• To, że twórca ma prawo do dostępu do utworu znajdującego się u nabywcy (bez względu na formę i treść utworu