W dobie internetowej twórczości, pojęcie „prawa cytatu” jest odmieniane niemalże przez wszystkie przypadki. Jak większość terminów prawnych, wymaga ono dokładnego wyjaśnienia. Czym zatem jest tak naprawdę prawo cytatu i kiedy znajduje ono zastosowanie?

Czym jest prawo cytatu?

Na straży własności intelektualnej stoi prawo autorskie. W większości przypadków, zabezpiecza ono szeroko pojmowaną twórczość przed nieautoryzowanym użyciem, w tym przywłaszczeniem czy dalszym komercyjnym użytkiem przez osoby trzecie. Każde reguły mają jednak swoje wyjątki i nie inaczej jest z prawem autorskim. Mowa tu właśnie o prawie cytatu. W światowej kulturze, jego początki sięgają już XIX wieku, kiedy to w Związku Niemieckim zakazano kopiowania utworów, za wyjątkiem ich pojedynczych urywków.

Obecnie obowiązuje jednak standard ustalony w redakcji sztokholmskiej. Mówi on między innymi o tym, iż cytowanie jest uzasadnione przez zamierzony cel, a także jest zgodne z przyjętymi zwyczajami. W polskim prawie ostatnią nowelizację przyjęto w 2015 roku.

Kiedy stosowane jest prawo cytatu?

Jak widać, rozważne korzystanie z utworów chronionych własnością intelektualną nie jest bezwzględnie zabronione. Kiedy ten przepis znajduje jednak zastosowanie? Jako sztandarowy przykład podaje się wszelkie przejawy publicznego krytycyzmu czy też wyrażenia swojej opinii i recenzji. Na przykład, w serwisie YouTube znajdziemy mnóstwo recenzji filmów, książek, seriali czy też innych przykładów dzieł kultury, zawierających odpowiednie urywki. Nie mogłyby one jednak być publikowane bez prawa cytatu.

Prawo cytatu jest stosowane również we wszelakich mediach, między innymi wówczas, kiedy portale informacyjne powołują się na inne źródła. Warto pamiętać, iż nie dotyczy ono jedynie druku, ale też choćby fragmentów w formie wideo.

Legalne korzystanie z prawa cytatu

W ostatnich latach prawo cytatu spotkała nowelizacja, która wyjaśniła kilka kwestii, w czym niebagatelna rola Internetu, który podyktował konieczność zmian.. Choć część przepisów wciąż pozwala na dosyć dowolną interpretację, to obecnie dąży się do tego, by w prawie pozostało jak najmniej niedomówień i nieścisłości. Ważnym jest, by trzymać się kilku podstawowych reguł, a uniknie się roszczeń w związku z naruszeniem prawa autorskiego innego twórcy.

Po pierwsze, zgodnie z artykułem 29., cytat powinien być częścią samoistniejącego tekstu, to znaczy takiego, który byłby uzasadniony również bez powoływania się na cytaty. Przytoczone słowa czy fragmenty powinny stanowić jego uzupełnienie, będące wartością dodaną dla odbioru tekstu. Należy pamiętać również, iż utwór powinien być już rozpowszechniony, by nie ingerować w jego prawo do pierwszeństwa w publikacji.

Co prawda, zasadniczo prawo cytatu dotyczy „urywków”, lecz dzięki wspomnianej wyżej nowelizacji rozszerzono jego znaczenie. Od 2015 roku w całości wolno „cytować” między innymi dzieła plastyczne i fotograficzne, co wcześniej nie było sprecyzowane.

Równie istotne są intencje, w jakich używane są cytaty. Ponownie powołując się na polską nowelizację z 2015 roku, przykładowymi celami może być wyjaśnianie, analiza krytyczna czy też nauczanie. Znajduje się tam również polemika oraz analiza naukowa. Prawo rozróżnia również nierzetelne wykorzystanie cytatu. Taki przypadek występuje, gdy cytat jest wyciągnięty z kontekstu, zmanipulowany, bądź zmodyfikowany, przez co ma służyć ośmieszeniu i zdyskredytowaniu jego autora. Przysługuje mu wówczas ochrona dóbr osobistych, choć niestety śledząc Internet, nierzetelnych przykładów nie brakuje, w przeciwieństwie do wyciągniętych konsekwencji.

Na koniec, stosując cytat z przestrzeganiem wyżej wymienionych zasad, nie należy zapominać o oznaczeniu jego oryginalnego twórcy. Oczywiście, nie zawsze jest to w pełni możliwe, gdyż występują również treści anonimowe. Co ważne, twórca nie może czerpać zysków z utworu, w którym użyto jego cytatu, chyba że określono inaczej.

Prawo cytatu – podsumowanie

Głównym zamierzeniem idei prawa cytatu jest umożliwienie wykorzystania fragmentów (lub w rzadszych przypadkach – całości) utworów, w celu poddania ich krytyce, dokonaniu recenzji, bądź też wykorzystania ich do edukacji, czy też objaśnienia pewnych zagadnień. Przez długie lata pozostawało w nim wiele luk, lecz ostatnia nowelizacja zdołała wypełnić część z nich. Powołując się na prawie cytatu, należy pamiętać o przestrzeganiu określonych reguł. W przeciwnym wypadku można ponieść przykre konsekwencje łamania prawa autorskiego.

 Źródła:

https://urodamemo.pl
https://fit-uroda.pl
https://urodatopasja.pl