Przedmiot prawa autorskiego – czym jest?

Prawem autorskim jest chroniony utwór, jakie został stworzony przez danego twórcę. Może przybierać on różne formy, dlatego warto wiedzieć, co konkretnie podlega temu prawu i w jaki sposób jest to ukazywane.

Czym jest utwór?

Zgodnie z zapisem w art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych utwór to „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Niżej w tym samym artykule można znaleźć dokładną listę tego, co można nazwać utworem. Jednocześnie należy pamiętać, że wciąż powstają nowe kategorie, które aktualnie mogą nie znajdować się w katalogu.

Zatem przedmiotem prawa autorskie są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
• plastyczne,
• fotograficzne,
• lutnicze,
• wzornictwa przemysłowego,
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
• muzyczne i słowno-muzyczne,
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
• audiowizualne (w tym filmowe).

Trzeba jednak pamiętać, że pojęcie to odnosi się do dobra niematerialnego, które później może zostać zapisane na nośniku, który podchodzi pod prawo własności.

Np. książka jest nośnikiem powieści, płótno – obrazu.

Jakie są cechy utworu?

Każdy utwór musi posiadać następujące cechy:

• jest dziełem pracy człowieka; z tego powodu twory przyrody, zwierząt, maszyn nie są objęte prawem autorskim, np. wzory na szybie wykonane przez szron, obrazy malowane przez szympansy;
• istotne jest uzewnętrznienie utworu przez twórcę, np. poprzez napisanie powieści; nie jest za to konieczne pokazywanie swoich rezultatów; czasami jest utwór nie musi być ustalony, gdyż ustalenie ma miejsce w czasie jego tworzenie np. podczas improwizacji muzycznej; utwór nie musi być zapisany na żadnych nośniku, ale wymagane jest jego zakomunikowanie innym, dzięki czemu będzie już chroniony;
• utwór musi posiadać indywidualne cechy twórcze, co oznacza tzw. naznaczenie piętnem twórcy; wystarczy przekonanie twórcy o nowości danego dzieła; w uproszczeniu można powiedzieć, że tekst pochodzi od jednej osoby, jest jednorazowy i niepowtarzalny. Trzeba zatem zastanowić się czy:
  • inna osoba byłaby w stanie wykonać utwór w dosłownie taki sam sposób
  • wynik pracy jest uzależniony od celu lub funkcji
  • czy osoba o podobnych kwalifikacjach mogłaby stworzyć podobny utwór.

Co nie będzie wpływało na to, czy dane dzieło zostanie uznane za utwór?

• Twórca – nieważny jest wiek, wykształcenie, poczytalność, przygotowanie do danej dziedziny itp.
• Wartość dzieła – nie jest ważny poziom artystyczny czy naukowy, gdyż nawet treści niedozwolone mogą być objęte prawem autorskim
• Zamiast stworzenia utworu – prawem objęte są także dzieła, które powstały przez przypadek
• Sposób wyrażenia utworu – nie jest istotna forma (może być graficzna, pisemna, wizualna itd.)
• Wielkość dzieła
• Nakład pracy
• Ukończenie utworu – nawet fragmenty są objęte prawem autorskim

Co jest wyłączone spod ochrony prawem autorskim?

Według zapisu w art. 4 przedmiotem prawa autorskiego nie są:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
• proste informacje prasowe.

Inspiracja i przeróbka

Inspirowanie się czyimś dziełem nie jest niczym złym. Dzięki niemu powstaje nowy, samodzielny utwór, który jest wynikiem pobudek łączącym dzieło inspirowane z inspirującym. Przykładem być Ulisses Jamesa Joyce, który powstał na podstawie Odysei Homera.

Zapis dotyczący tego znajduje się w artykule 2.: „opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego”. W takim przypadku nie ma mowy o samodzielnym utworze, jednak wciąż jest on pod ochroną prawa autorskiego. Jednocześnie jego rozpowszechnianie zależy od twórcy pierwotnego utworu, chyba że autorskie prawa majątkowe do tego utworu wygasły.